voetbal "hee, er is geen bal op de tv" zong doe maar nog, maar als je vandaag de tv aan zet en gaat zappen, is er een grote kans dat je heel wat ballen tegenkomt. je kunt er niet meer omheen: als je (zoals ondergetekende) nauwelijks iets weet van voetbal, ben je een uitzondering. en zelfs ik heb me ooit eens laten overhalen in een cafe een belangrijke wedstrijd te zien. of voetbal nou werkelijk leuker is dan bijvoorbeeld tafeltennis of tt-assen lijkt niet belangrijk. het is een deel van de nederlandse cultuur geworden. er is kunst, popmuziek, literatuur, sport en voetbal. en met cultuur bedoel ik niet op 'intellectuele' of 'elitaire' cultuur, maar cultuur als een uiting van een gemeenschap. er is misschien een tweedeling in deze cultuur. naast kunst zou er dan kitsch zijn, naast literatuur lectuur, naast muziek popmuziek en naast amateursport, professionele sport, waarbij nou juist professionele sport vaak commerciele sport wordt en mijns inziens eigenlijk tot de categorie kitsch, lectuur, popmuziek hoort. tot de rijkste mensen van nederland behoren topvoetballers, die soms honderden miljoenen verdienen. maar niet alleen voor de sporters is voetbal commercieel, natuurlijk nog meer geldt dit voor commerciele (winkel)bedrijven, omroepen en dergelijke. niet voor niets ontstaan er kleine voetbaloorlogen tussen zenders, merknamen, en handel in voetballers. met name dit laatste wijst op een wel zeer verregaande vercommercialisering van voetbal. voetbal is handel. dit is ook te zien aan het feit dat in veel nederlandse ploegen de helft van de spelers helemaal geen nederlanders zijn, maar gekochte buitenlandse sporters. voetbal is niet alleen commercieel, maar ook een ankerplaats voor zogenaamde hooligans, oftewel professionele gelegenheidrelschoppers, die voor een groot deel niet eens echt supporter zijn. of je het leuk vindt of niet, het valt niet te ontkennen dat ook dit fenomeen een onderdeel is van de nederlandse voetbalcultuur. en het mengt zich zeker ook in het commerciele aspect. er worden afwegingen gemaakt: moet een in nederland gehouden wk wel gehouden worden? als er genoeg geld mee verdiend kan worden, wordt blijkbaar het risico genomen. tenslotte is er nog de sociale kant van de voetbalcultuur, of zo je wilt nationalistische kant, die logischerwijs samenhangt met het commerciele aspect. bij belangrijke wedstrijden ontstaan ware oranjegektes. oranje kleding en schmink, oranje etenswaren in de winkel, oranje lintjes aan auto's. cafes met tv's worden opeens bevolkt door deze marsianen, en huiskamers worden heringericht rond de tv. en na de start van de wedstrijd wordt er gescholden, gejuicht, gelachen, gehuild en gescholden. als eenzame niet-kijker ben je gedwongen getuige van de stand door een hard gejuich die op straat te horen is, of een ander rumoer bij een doelpunt. en je bent gek als je de volgende dag niet weet wat de eindstand was. verder behoren de namen van bekende voetballers tot de algemene ontwikkeling. wat voetbal in onze cultuur uniek maakt, zijn dus drie aspecten: commercie, voetbalvandalisme en populariteit. maar waar blijft het sportieve aspect? of voetbal ook een 'leuke' sport is, daar kan over worden getwist en is natuurlijk subjectief. je kunt het leuk vinden vanwege de strategische kant of vanwege de spanning en het wedstrijdkarakter. maar je kunt ook zeggen dat het alleen maar 'rennende mannetjes' zijn, of dat het langdradig is. deze persoonlijke voorkeur geldt net zo goed voor andere sporten. zelf vind ik turnen of formule-1 leuker om naar te kijken dan naar voetbal. het kan rustig gesteld worden dat voetbal even leuk is als andere sporten. voetbal kan toevallig je favoriete sport zijn, vanwege het sportieve aspect, maar het kan niet zo zijn dat al die voetbalgekte daardoor wordt veroorzaakt. in amerika zijn op een gelijke arbitraire manier basketball en (american) football populair, die inderdaad wel hetzelfde wedstrijdkarakter hebben. het zal niet gauw gebeuren dat turnen zo populair wordt, omdat het dit wedstrijdkarakter mist, en blijkbaar is dat toch wel een sportieve must om als sport populair te worden. voetbal is dus - hoe dan ook - een onderdeel van de nederlandse cultuur. een bijzonder effect hiervan is, dat er een (al dan niet pseudo-) wetenschap van ontstaat. er is naar mijn weten geen universiteit waar men het vak 'analyse van de voetbaltaktiek' kan volgen, maar wanneer je naar sportprogramma's kijkt krijg je ernstige analyses van de wedstrijd voorgeschoteld op een manier alsof het wetenschappelijk is. en voetbalfans lijken dit vaak over te nemen. de een weet alles van de voetbalgeschiedenis, de ander alles van tactiek van de spelers, de ander doet allerlei voorspellingen over deze tactiek en weer een ander weet alles van de ruilhandel in spelers. voetbal wordt hierdoor opgemerkt door officiele 'cultuurorganisatoren' van het nederlandse bestuur (d.w.z. bijvoorbeeld de staatssecretaris van sport en cultuur) en het krijgt een officiele plaats in die cultuur, zoals ook gebeurde met popmuziek. wat betreft popmuziek: er bestaat sinds een jaar een universitaire stoel van popmuziek, en het is dus niet uit te sluiten dat dit met sport, met name voetbal, ook zal gaan gebeuren. je kunt zeggen: popmuziek en voetbal zijn zoals lectuur en kitsch, maar het blijft een nederlandse cultuuruiting en daar valt heel wat over te zeggen. je kunt met de vraag komen of profvoetbal nog wel een sport is in de traditionele zin van het woord. voetbal moet waarschijnlijk gezien worden als sport en tegelijk als een commercieel en psychologisch interessant cultuurverschijnsel. dat dit nu juist voor voetbal geldt en niet voor andere sporten is in grote mate toeval. en de scheiding tussen voetbal en andere sporten is bovendien vaag. tennis is ook behoorlijk populair, en zelfs darten incidenteel. als een nederlander doordringt in een wereldklassement is het natuurlijk altijd strelend voor 'onze nationale trots', en de bijbehorende sport is bijna altijd secundair hier aan. voetbal is allereerst een cultuurfenomeen en dan pas een sport, net zoals boybands allereerst een psychologisch fenomeen zijn en dan pas muziek.