de sigaret van vrouwe justitia

roken schaadt de gezondheid en kan kanker veroorzaken. dit staat al jaren op
een pakje sigaretten in nederland. maar wat als iemand al ziek is geworden van
het roken, toen dit er nog niet op stond? kan hij in hoger beroep gaan tegen de
betreffende sigarettenfabrikant? in amerika gebeurt dit vaker, maar nu is er
ook een dergelijk geval bekend in nederland. de man was al tientallen jaren
geleden aan het roken verslaafd geraakt, en toen waren de gevaren ervan nog
niet bekend (zegt hij).

	de man is ongeneeslijk ziek, maar rookt nog steeds, en eist een
vergoeding. waarom rookt hij dan nog steeds. kon hij al die jaren dat de
waarschuwing al wel op het pakje stond niet stoppen met roken? met andere
woorden: wie is er nou verantwoordelijk voor de schade? 

	het lijkt mij sterk dat men vroeger het gevaar van roken niet kende.
sigaretten bestaan al heel erg lang, en aan de mensen die bijvoorbeeld aan het
begin van deze eeuw aan een rookverslaving leidden, was vast te zien dat ze
ongezonder werden. dat kanker er mee samenhing en dergelijke, is wel pas later
ontdekt. een roker die verslaafd is geraakt aan roken toen dit laatste nog niet
bekend was, kan er dus niet op worden aangesproken: hij wist het immers nog
niet. maar dit geld dan ook voor de fabrikanten: zij wisten ook niet dat het
zulke grote gevaren met zich meebracht. zij kunnen dus in een dergelijk geval
er ook niet op aangesproken worden. toch is dit laatste niet waar: de fabrikant
staat er namelijk altijd voor garant dat hij een goed product levert, en als
dat niet zo is, is de fabrikant verantwoordelijk. 

	vergelijk dit met een product als pindakaas. als er glassplinters
tussen de pindakaas zijn gekomen, en een koper ondervindt daar schade van, is
de pindakaasfabrikant verantwoordelijk. natuurlijk is het glas er niet met
opzet in gestopt, maar dat is nou eenmaal het risico van het vak. je zou het
daarbij ook zo kunnen zien: de pindakaasfabrikant is schuldig, omdat deze de
pindakaas niet heeft gecontroleerd of ervoor heeft gezorgd dat iets dergelijks
niet kan gebeuren. een sigarettenfabrikant zou de sigaret moeten analyseren op
schadelijke stoffen. tegenwoordig wordt dat gedaan, maar 'tientallen jaren'
geleden niet. als de fabrikant de verantwoordelijkheid op zich neemt van de
geschiedenis van zijn bedrijf, hoort deze vroegere fout er ook bij.

	de fabrikant is in dit geval dus de verantwoordelijke? een ander bekend
geval, en wel uit amerika:  een vrouw stopt haar natte kat in de magnetron om
te drogen. de kat sterft en de vrouw klaagt de fabrikant aan, omdat er nergens
in de gebruiksaanwijzingen stond, dat er geen levende wezens in gestopt mochten
worden. ons gevoel zegt meteen dat dit belachelijk is, overdreven. je vraagt je
af hoe een fabrikant al deze risico's kan dekken. moet hij in de
gebruiksaanwijzing een telefoonboekdikke lijst verwerken van verboden? dit is
natuurlijk niet meer reeel. 

	maar waar zit het feitelijke verschil? aan de ene kant staan de
gevallen waarin de klant belangrijke en voor haar / hem onbekende informatie
mist, wat tot schade kan leiden. in dit geval is de fabrikant verantwoordelijk.
aan de andere kant staan de gevallen waarin de fabrikant ervan uitgaat dat de
klant gewoon weet wat de risico's zijn, hij vertrouwt op de algemene kennis van
zijn klanten: iedereen weet dat als je een computer op iemands hoofd kapot
slaat, dit schade kan veroorzaken. de fabrikant kan geen rekening houden met
mensen die dit niet weten. maar de grens is vaag. moet de fabrikant uitgaan van
een bepaald iq van zijn klanten? als hij ervan uitgaat dat de klanten zeer dom
kunnen zijn, krijgt hij de onhandelbare situatie van de telefoonboekdikke
gebruiksaanwijzingen. gaat hij uit van een gemiddeld iq, dan dupeert hij de
minder slimme mensen.

	terug naar het geval van de sigaretten. de roker kende in dit geval
niet de risico's en kon die ook niet kennen. in principe is dus inderdaad de
fabrikant de verantwoordelijke. toch is deze zaak moeilijker vanwege het
lange-termijnaspect van de schade. is de schade veroorzaakt in de tijd dat de
fabrikant verantwoordelijk gehouden kon worden, of is de schade veroorzaakt
daarna, in de tijd dat de roker de gevaren kende? ik weet dat niet, maar ik
denk dat het belangrijk is om dit te onderzoeken om tot een oplossing te kunnen
komen. 

	hier gaat dan ook de medische wetenschap een rol spelen. als men echt
het recht wil doen zegevieren, kan men niet met de natte vinger zeggen: deze
man is verslaafd geraakt en kon niet meer stoppen, of: deze man had kunnen
stoppen en is dus verantwoordelijk voor zichzelf, of: dat deze man ziek is
geworden is helemaal niet / wel het gevolg van het roken. er moet voor elk
dergelijk geval een medisch rapport komen en op basis daarvan moet het oordeel
geveld worden.

	een ding is zeker: rokers die begonnen zijn met roken na het tijdstip
dat de gevaren wel op het product vermeld stond zijn voor zichzelf
verantwoordelijk. waarschijnlijk komen dergelijke moeilijke gevallen in de loop
van de tijd dus minder vaak voor, of blijft dit nederlandse geval zelfs een
uitzondering.